سوالات متداول در حوزه قوانین و مقررات پهپادی

iran civil aviation organization logo

سازمان هواپیمایی کشوری و در نهایت گروه وسایل پرنده فوق سبک
آدرس سازمان هواپیمایی کشوری: تهران، فرودگاه مهرآباد، به سمت ترمینال پروازهای داخلی 4 و 6
تلفن سازمان هواپیمایی کشوری: 02166078700 الی 9
آدرس گروه وسایل پرنده فوق سبک: تهران، کیلومتر ۲ جاده مخصوص کرج، هواپیمایی آسمان
تلفن گروه وسایل پرنده فوق سبک: 02166078700

سازمان هواپیمایی کشوری و گروه وسایل پرنده فوق سبک برای شرکت های متقاضی در این حوزه چهار مجوز را صادر می کند:

1. مجوز آموزش
شرکت هایی که قصد برگزاری دوره آموزشی در حوزه پهپاد را دارند متقاضی این مجوز اند.

2. مجوز عملیاتی
شرکت هایی که قصد ارائه خدمات پهپادی در حوزه های مختلف تصویربرداری هوایی، نقشه برداری هوایی و محلول پاشی با پهپاد را دارند متقاضی این مجوز اند.

3. مجوز غیر عملیاتی (طراحی و ساخت)
شرکت هایی که قصد انجام فعالیت های طراحی و ساخت در حوزه پهپاد را دارند متقاضی دریافت این مجوز اند.

4. مجوز غیر عملیاتی (تعمیرات)
شرکت هایی که قصد ارائه خدمات تعمیرات در حوزه پهپاد را دارند، متقاضی دریافت این مجوز اند.

برای بدست آوردن لیست شرکت های دارای مجوز از سازمان هواپیمایی کشوری کافیست وارد وب سایت این سازمان به عنوان متصدی این حوره شوید. caa.gov.ir بعد از ورود به این وب سایت، از منوهای بالای صفحه، بخش شفافیت را انتخاب کرده و از زیر منوی (لیست مراکز مورد تایید سازمان) بخش موسسات پهپادی را انتخاب کنید.

در این صفحه کلیه شرکت های رسمی و قانونی دارای مجوزهای مختلف (آموزشی پهپاد) (عملیاتی پهپاد) (غیرعملیاتی طراحی و ساخت پهپاد) (غیرعملیاتی تعمیرات پهپاد) قابل مشاهده است.

خرید پهپاد دارای سند و پلاک سازمان هواپیمایی کشوری
هر پهپاد باید در سامانه سازمان هواپیمایی ثبت و دارای پلاک و سند معتبر باشد.

دریافت گواهینامه کاربر پهپاد یا خلبانی پهپاد
با شرکت در دوره‌های آموزشی رسمی (توسط مراکز دارای مجوز آموزش از سازمان هواپیمایی کشوری) می‌توانید گواهینامه معتبر خلبانی یا کاربر پهپاد دریافت کنید.

فعالیت ذیل مجوز شرکت‌های عملیاتی دارای مجوز رسمی
پس از اخذ گواهینامه و داشتن پهپاد قانونی، برای انجام پرواز و عملیات باید با شرکت‌های دارای مجوز عملیاتی قرارداد ببندید و فعالیت خود را ذیل مجوز آنها انجام دهید.

اخذ مجوز پرواز برای هر عملیات
پیش از هر پرواز یا مأموریت، باید اطلاعات مربوط به پرواز و عملیات خود را به شرکت عملیاتی طرف قرارداد ارائه دهید.
این شرکت‌ها طبق دستورالعمل‌های سازمان هواپیمایی کشوری مجوز لازم را از نهادهای مرتبط دریافت کرده و برای شما صادر می‌کنند.

در نتیجه: دو پیش‌نیاز اصلی ورود قانونی به حوزه پهپاد عبارتند از:

داشتن سند و پلاک معتبر پهپاد
داشتن گواهینامه خلبانی یا کاربر پهپاد

مرجع قانونی:
صدور پلاک و سند مالکیت پهپاد از سال ۱۴۰۰ توسط سامانه ثبت پهپاد سازمان هواپیمایی کشوری به آدرس uas.caa.ir آغاز شده است.

مراحل ثبت و دریافت پلاک:

1. ورود به سامانه
به وب‌سایت uas.caa.ir مراجعه کنید.

2. ثبت‌نام و ایجاد حساب کاربری
اطلاعات هویتی شامل نام، کد ملی، شماره تماس و آدرس بارگذاری می‌شود.

3. ثبت مشخصات پهپاد
اطلاعات کامل پهپاد شامل مدل، برند، سریال نامبر بدنه و ریموت کنترلر وارد می‌شود.
عکس پهپاد و برچسب مشخصات نیز بارگذاری می‌شود.

1. بررسی و تأیید توسط سازمان هواپیمایی
پس از بررسی مدارک، سازمان هواپیمایی کشوری درخواست را تأیید می‌کند.

2. دریافت پلاک و سند مالکیت
یک هولوگرام طوسی-نقره‌ای رنگ حاوی کد ۱۰ رقمی (پلاک پهپاد) صادر می‌شود.
کاربر موظف است این هولوگرام را روی بدنه پهپاد بچسباند.
همچنین یک سند مالکیت A4 صادر می‌شود که مالکیت پهپاد را به نام فرد متقاضی تأیید می‌کند.

راه‌اندازی اولیه:
سامانه ثبت و صدور پلاک پهپاد از سال ۱۴۰۰ توسط سازمان هواپیمایی کشوری آغاز به کار کرد و تا مهرماه ۱۴۰۲ فعال بود. در این بازه، کاربران حقیقی می‌توانستند پس از خرید پهپاد، با بارگذاری اطلاعات هویتی و مشخصات فنی دستگاه، پلاک ۱۰ رقمی و سند مالکیت دریافت کنند.

تغییرات از مهرماه ۱۴۰۲

از مهرماه ۱۴۰۲ به بعد، این سامانه با سیاست «حمایت از تولیدات داخلی و ممنوعیت واردات پهپاد خارجی» دچار تغییرات اساسی شد:

قطع دسترسی عمومی
ثبت پهپاد جدید برای کاربران حقیقی و پهپادهای وارداتی خارجی متوقف گردید.
سامانه تنها برای ثبت‌نام و احراز هویت کاربران فعال ماند.

انتقال مالکیت پهپادهای قدیمی
امکان نقل و انتقال و تغییر مالکیت فقط برای پهپادهایی که بین سال‌های ۱۴۰۰ تا مهر ۱۴۰۲ پلاک گرفته‌اند وجود دارد.

صدور پلاک محدود به شرکت‌های دارای مجوز
از این تاریخ به بعد، صدور پلاک و سند مالکیت صرفاً در اختیار شرکت‌های دارای مجوز طراحی، ساخت، تولید و مونتاژ پهپاد قرار گرفت.
مدیران این شرکت‌ها با دسترسی اختصاصی می‌توانند تولیدات خود را در سامانه ثبت و پلاک صادر کنند.

وضعیت پهپادهای خارجی وارداتی

از مهر ۱۴۰۲ تاکنون، پهپادهای وارداتی خارجی امکان ثبت در سامانه و دریافت پلاک ندارند.

به همین دلیل، خرید و فروش این دسته از پهپادها در بازار به‌صورت غیررسمی و بدون پلاک انجام می‌شود.

کاربران با وجود نیاز عملیاتی به این پهپادها، مجبور به فعالیت در فضای غیررسمی هستند و همچنان در انتظار بازگشایی سامانه برای ثبت رسمی این دستگاه‌ها می‌باشند.

جمع‌بندی:
در حال حاضر، دریافت پلاک پهپاد تنها برای تولیدات داخلی شرکت‌های مجاز (شرکت های دارای مجوز طراحی و ساخت / تولید و مونتاژ پهپاد) امکان‌پذیر است. کاربران حقیقی صرفاً می‌توانند نقل و انتقال پهپادهای قدیمی پلاک‌دار را انجام دهند و برای پهپادهای وارداتی خارجی هیچ روند قانونی ثبت و صدور پلاکی وجود ندارد.

در واقع یک تناقض قانونی یا  «نقص/باگ بزرگ سیستم» وجود دارد:

از یک طرف، برای هر فعالیت قانونمند در حوزه پهپاد دو پیش‌نیاز الزامی تعریف شده است:
1. داشتن پلاک و سند مالکیت پهپاد از سازمان هواپیمایی کشوری
2. داشتن گواهینامه کاربر یا خلبانی پهپاد

از طرف دیگر، سامانه صدور پلاک از مهرماه ۱۴۰۲ به روی عموم بسته شده و صرفاً شرکت‌های تولیدکننده داخلی دارای مجوز می‌توانند برای محصولات خود پلاک صادر کنند.

نتیجه این سیاست

پهپادهای کشاورزی و عملیاتی بزرگ (مثل سمپاش، حمل بار، امداد) → به دلیل تولید داخل، امکان خرید قانونمند و دریافت پلاک دارند.
پهپادهای تصویربرداری، نقشه‌برداری و کوچک‌تر (مثل سری‌های مویک، فانتوم، اسپارک و...) → به دلیل نبود تولید داخلی استاندارد و بسته بودن سامانه پلاک برای پهپادهای وارداتی‌، عملاً راهی برای ثبت قانونی و دریافت پلاک ندارند.

پیامدها
خلأ قانونی و اجرایی: کاربر موظف به داشتن پلاک است، اما امکان دریافت آن برای بسیاری از مدل‌ها وجود ندارد.
بازار غیررسمی گسترده: خرید و فروش این پهپادها در عمل به‌صورت غیرقانونی و بدون ثبت و پلاک انجام می‌شود.
کاهش امنیت و شفافیت: چون پهپادهای بدون پلاک در کشور زیادند، ردیابی، نظارت و مدیریت آن‌ها سخت می‌شود.
ضربه به کسب‌وکارهای حرفه‌ای: فعالان نقشه‌برداری، فیلم‌برداری هوایی و پروژه‌های صنعتی کوچک با مشکل قانونی و ریسک فعالیت مواجهند.

بنابراین، همان‌طور که شما اشاره کردیم، سیستم فعلی یک تناقض ذاتی دارد:
قانون الزام به پلاک را مقرر کرده، اما سازوکار اجرایی برای بسیاری از کاربران عملاً بسته است.

ممنوعیت واردات پهپاد

واردات پهپاد و قطعات آن ممنوع است.

استثناها: فقط در صورتی مجاز خواهد بود که:
1. نمونه داخلی آن وجود نداشته باشد.
2. یا توسعه و گسترش بومی‌سازی نیازمند آن پهپاد/قطعه باشد.

در این موارد نیز واردات تنها با مجوزهای متعدد و شرایط سخت‌گیرانه امکان‌پذیر است.

الزام به پلاک

برخلاف قوانین قبلی که «داشتن پلاک» بیشتر به‌عنوان یک الزام اجرایی مطرح بود،
در این قانون نداشتن پلاک جرم‌انگاری شده است.
یعنی خرید، نگهداری و استفاده از پهپاد بدون پلاک ممنوع است.

مجازات در نظر گرفته‌شده:

ضبط وسیله (پهپاد)
مجازات کیفری برای فرد خاطی

محدودیت خرید و فروش

خرید و فروش پهپادهای وارداتی (بدون پلاک) به‌طور کامل ممنوع اعلام شده است.
عملاً تنها راه قانونی برای داشتن پهپاد:

خرید از شرکت‌های داخلی دارای مجوز طراحی، ساخت، تولید یا مونتاژ است.

پیامدهای این قانون

انحصار بازار به تولیدات داخلی

تنها شرکت‌های ایرانی دارای مجوز می‌توانند پهپادهای پلاک‌دار عرضه کنند.
پهپادهای کوچک تصویربرداری (مانند DJI Mavic، Phantom و…) به دلیل نبود جایگزین داخلی استاندارد، از بازار رسمی حذف می‌شوند.

افزایش بازار زیرزمینی
با بسته شدن مسیر رسمی واردات، بازار غیررسمی و قاچاق پهپاد تقویت می‌شود.

چالش برای حوزه‌های تخصصی
بخش‌های تصویربرداری هوایی، سینما، نقشه‌برداری، بازرسی صنعتی و امداد،
که نیاز به پهپادهای خارجی پیشرفته دارند، با کمبود تجهیزات و مشکلات قانونی جدی مواجه می‌شوند.

به زبان ساده:
قانون ۱۴۰۴ مسیر فعالیت قانونمند را محدود به پهپادهای داخلی دارای پلاک کرده و هرگونه خرید، نگهداری یا استفاده از پهپاد خارجی بدون پلاک را غیرقانونی و قابل مجازات دانسته است.

فرصت سه‌ماهه:
پیش از اجرایی شدن کامل قانون و اعمال مجازات‌ها،
سازمان صدور پلاک به مدت سه ماه بازگشایی می شود.

هدف از این دوره:
کاربرانی که تاکنون پهپاد بدون پلاک دارند،
بتوانند در این بازه دستگاه‌های خود را در سامانه ثبت کرده و پلاک دریافت کنند.

پس از پایان این مهلت:
هر پهپادی که فاقد پلاک باشد، غیرقانونی تلقی می‌شود.
مالک آن علاوه بر ضبط پهپاد، با مجازات کیفری مواجه خواهد شد.

ویژگی اصلی این بازار
عمدتاً متکی بر پهپادهای وارداتی برند DJI (مانند Mavic، Phantom، Inspire و…) است.
این محصولات در ایران هیچ جایگزین بومی با کیفیت مشابه ندارند.

وضعیت قانونی

از مهرماه ۱۴۰۲ به بعد، سامانه سازمان هواپیمایی کشوری برای صدور پلاک و سند مالکیت پهپادهای خارجی بسته شده است.
طبق قانون جدید مصوب ۱۴۰۴، خرید، فروش و نگهداری پهپادهای بدون پلاک جرم محسوب می‌شود.
با این حال، یک تبصره سه‌ماهه در قانون در نظر گرفته شده تا در صورت بازگشایی سامانه، کاربران بتوانند پهپادهای خود را پلاک‌گذاری و قانونی کنند.

وضعیت عملی بازار

به دلیل نیاز گسترده فعالان حوزه‌های فیلم‌برداری هوایی، سینما، نقشه‌برداری، بازرسی صنعتی و پروژه‌های عمرانی،
خرید و فروش این پهپادها همچنان ادامه دارد، اما:

به‌صورت غیررسمی و زیرزمینی
بدون ثبت در سامانه و بدون دریافت پلاک
کاربران این حوزه عملاً با یک ریسک حقوقی و سرمایه‌ای مواجهند:

خرید پهپاد بدون پلاک (غیرقانونی)
امید به اینکه در آینده سامانه باز شود و در بازه سه‌ماهه قانونی‌سازی، بتوانند دستگاه خود را ثبت کنند

پیامدها

افزایش بازار غیررسمی و نبود نظارت شفاف
احساس ناامنی سرمایه‌ای برای کاربران (خطر ضبط دستگاه یا بلااستفاده شدن آن)
رکود نسبی در بخش حرفه‌ای‌ها که پروژه‌های نقشه‌برداری و سینمایی را به‌طور قانونی نمی‌توانند انجام دهند
وابستگی کامل کاربران به تصمیمات آینده درباره بازگشایی یا عدم بازگشایی سامانه

به زبان ساده:
بازار پهپادهای تصویربردار و نقشه‌بردار در ایران غیررسمی اما فعال است؛ کاربران به امید فرصت سه‌ماهه قانونی‌سازی در آینده، همچنان در این بازار خرید و فروش می‌کنند.

۱. استفاده از پهپادهای قدیمی پلاک‌دار (قانونی‌ترین راه)

خرید پهپادهای وارداتی که بین سال‌های ۱۴۰۰ تا مهر ۱۴۰۲ پلاک شده‌اند.
انتقال سند و پلاک به نام خود در سامانه (این امکان همچنان فعال است).

مزایا: فعالیت ۱۰۰٪ قانونی، بدون ریسک ضبط یا مجازات.
معایب:
محدود به مدل‌های قدیمی
مشکلات تأمین قطعه و تعمیرات
عقب ماندن از تکنولوژی روز

۲. کار با پهپادهای داخلی مجاز (راه مطابق با سیاست های حاکمیتی)

استفاده از تولیدات شرکت‌های دارای مجوز (عمدتاً در بخش کشاورزی و بازرسی هوایی).
مزایا: کاملاً قانونی، پلاک‌دار، مورد حمایت سیاست‌گذار.
معایب:
نبود مدل‌های کوچک تصویربرداری و نقشه‌برداری حرفه‌ای
عدم کیفیت و تنوع در مقایسه با DJI و برندهای خارجی

۳. خرید پهپاد در بازار غیررسمی (راه پرریسک اما واقعی)

خرید مدل‌های جدید DJI (مویک، نئو، فلیپ، اینسپایر و ...) از بازار غیررسمی.
پذیرش ریسک غیرقانونی بودن، احتمال ضبط، و مجازات کیفری طبق قانون ۱۴۰۴.
امید به اینکه در آینده و در بازه سه‌ماهه قانونی‌سازی، سامانه باز شود و امکان ثبت وجود داشته باشد.

مزایا: دسترسی به ابزار بروز، کیفیت بالا، کارایی حرفه‌ای.
معایب: ریسک حقوقی و سرمایه‌ای بالا.

جمع‌بندی

در شرایط فعلی، کاربر سه انتخاب دشوار دارد:

امن ولی محدود → استفاده از پهپادهای پلاک‌دار قدیمی
قانونی ولی ناکارآمد → استفاده از پهپادهای داخلی غیرهم‌رده DJI
کارآمد ولی پرخطر → خرید از بازار غیررسمی و امید به باز شدن سامانه

به زبان ساده: هیچ مسیر ایده‌آلی وجود ندارد.
کاربر باید بین «قانون‌مندی»، «کارایی» و «ریسک‌پذیری» یکی را بر اساس نیاز و شرایط کاری خود انتخاب کند.

آخرین نسخه منتشرشده:
شیوه‌نامه شماره CAD9060 توسط سازمان هواپیمایی کشوری در سال ۱۴۰۰ آخرین بار به‌روزرسانی و منتشر شد.

محتوای اصلی شیوه‌نامه

دسته‌بندی پهپادها بر اساس وزن
الزامات ایمنی و فنی هر دسته وزنی
قوانین پرواز، آموزش، مجوزها و محدودیت‌ها
مسئولیت‌های کاربر و شرکت‌های فعال
چارچوب کلی فعالیت‌های آموزشی و عملیاتی پهپادها

این سند عملاً به‌عنوان چارچوب حقوقی و اجرایی اصلی در حوزه پهپادهای غیرنظامی در ایران مورد استناد قرار می‌گیرد.

نکته انتقادی مهم

از سال ۱۴۰۰ تا امروز (۱۴۰۴) این شیوه‌نامه به‌روزرسانی نشده است.
در حالی‌که حوزه پهپاد، خصوصاً پهپادهای چندملخه (Multirotor)، طی این سال‌ها رشد و تغییرات بسیار سریعی را تجربه کرده است.
بسیاری از فناوری‌ها، دسته‌بندی‌ها و کاربردهای جدید پهپادها در این شیوه‌نامه لحاظ نشده‌اند.

پیامدها

عدم انطباق قوانین با واقعیت بازار و فناوری روز
ابهام برای کاربران و شرکت‌ها در زمینه تجهیزات جدید
چالش برای نهادهای نظارتی و عملیاتی در اجرای دقیق قانون

پیشنهاد:
مطالعه کامل شیوه‌نامه CAD9060 برای همه علاقه‌مندان، کاربران و فعالان پهپادی ضروری است، چون هنوز هم مرجع اصلی محسوب می‌شود.
اما همزمان، ضرورت یک بازنگری و به‌روزرسانی فوری در این شیوه‌نامه با توجه به رشد شتابان فناوری پهپاد در ایران و جهان وجود دارد.

سوال شما بسیار واضح است برای شرکت در دوره های آموزشی پهپاد، باید به شرکت هایی که دارای مجوز و گواهینامه آموزش پهپاد از سازمان هواپیمایی کشوری هستند مراجعه کنید. تنها این شرکت ها می توانند دوره های آموزشی پهپاد را برگزار کرده و گواهینامه های معتبر این حوزه را صادر کنند. لیست شرکت های آموزشی دارای مجوز را می توانید از طریق راهنمای زیر پیدا کنید.

برای بدست آوردن لیست شرکت های دارای مجوز آموزش از سازمان هواپیمایی کشوری کافیست وارد وب سایت این سازمان به عنوان متصدی این حوره شوید. caa.gov.ir بعد از ورود به این وب سایت، از منوهای بالای صفحه، بخش شفافیت را انتخاب کرده و از زیر منوی (لیست مراکز مورد تایید سازمان) بخش موسسات پهپادی را انتخاب کنید.